21/04/2020 | Yazar: Umut Güven
Ahmet Rüstem Ekici ile tamamı artırılmış gerçeklik ile ilişki kuran ilk sergi Hamam’ı konuştuk: Anahtar, anahtar deliği metaforları, gözlenme, gözetleme hissinin izleyiciye geçmesini istedim.
Covid-19 salgını dolayısıyla karantina günlerinde Kaos GL dergisi 170. sayısı yazıları KaosGL.org okurlarıyla buluşuyor.
“yıkanma, arınma, kirlenme, haz, ölüm, su, susuzluk, terleme, üşüme, ısınma gizleme, gizlenme, mozaik, mermer, çini, sınırlar, oryantalizm, mimari etkileşim, temas sosyalleşme, örgütlenme, örtünme, soyunma, giyinme, yenilenme, buruşma, boşalma, boşaltma, korunma, koruma, kokma, peştamal, tas, kubbe, soğukluk, ılıklık, sıcaklık üzerine görsel hikayeler…”
Sergiye girince bu kelimeler karşılıyor sizi. Dünden bugüne mekân ve kimliklerin kesişiminden bir kesite dair yolculuğa çıkıyorsunuz. Ahmet Rüstem Ekici, sergisinde geleneksel olanı yorumlarken teknolojiyi kullanıyor; bizlere de, tamamı AR ile ilişki kuran ilk sergi olma özelliğini taşıyan Hamam’ı keyifle deneyimlemek kalıyor.
Ahmet Rüstem Ekici kimdir? Biraz seni tanıyıp, sanat yolculuğundan bahsedebiliriz.
Kendimi bir set tasarımcısı ve görsel hikâye anlatıcısı olarak tanımlıyorum. İç mimarlık eğitimim ardından sahne tasarımı konusunda uzmanlaştım. Bu disiplinler bana konuları işleme ve materyaller dünyası ile sıkı bağlar kurma şansı verdi. Uzun yıllar çeşitli kanalların TV stüdyolarını tasarladım. Çeşitli üniversitelerde “Kamera için Alan Tasarımı” isimli bir ders veriyorum. 3D modelleme yazılımlarını kullanmak bana anlattığım öyküler için alan tasarlarken neredeyse sınırsız olanaklar sunuyor. Hikayelerimin çoğunda toplumsal cinsiyet rolleri, mimari ve beden ilişkileri ve LGBTİ+ görünürlüğü var. Son zamanlarda çalışmalarımda, birlik içinde yaşama sınırlarını sembolize eden antik mozaik kaplama desenlerinin çerçeveleri ve bağlantıları bulunuyor. Çocukluğumdan günümüze yakın ilişkiler kurduğum arkeolojik sit alanlarından beslenen bir kültürel mirasçı olarak; mozaiklerin optik yanılsama dili ve dönemleriyle ilgili hikâye anlatım metotlarından oldukça etkileniyorum. Varlığım hakkında sessiz kalmam öğretildi, bu yüzden hikayelerimin çoğunun ait olduğum toplum hakkında sırları var ve sık kullandığım mozaik çerçeve desenleri, sınırlar, sığmam gereken alanlara dönüşüyor. Bu sınırda kalmak, sınırlanmak hoşuma elbette gitmiyor. Bu yüzden 3D kurgularım ile gösterdiğim sınır ve desenlerin dışına çıkabiliyorum.
Hamam sergisinin hikayesinden bizlere bahsedebilir misin? Neden hamamlar?
Uzun süredir mimari analizler, yapılar ve beden ilişkilerini inceliyorum. Bir önceki sergim “Gynaeceum-Kadınlar Mahfili” kadın bedeni üzerinden mimari alanlara ve özellikle tarihte adı geçen kadınların yine bir özgürleşme aracı, isim yaşatma aracı olarak mimariyi kullanmasını inceliyordu. Kültürel miras ve arkeolojiye olan ilgim beni yeni okumalara yönlendirdi ve çağlar boyu çeşitli cinsiyet tanımlamaları ile şekillenmiş mekânlar olan hamamlara götürdü. Binlerce yıldır toplu şekilde arınma, sosyalleşme, örgütlenme alanı olan hamamların cinsiyetler üzerine yapılanmasını incelerken kendi deneyimlerim ile şekillenen bol katmanlı bir hamam sunmak istedim izleyiciye. Bugüne kadar gezdiğim tüm ülkelerde sauna kültürünü gözlemleyen birisi olarak kuir mekân okumalarına yöneldim. Ülke sınırları içerisinde de bol bol hamam tecrübesi edinmiştim. Hamamı oryantalist bakışın dışında olabildiğince deneyimlerim ve tarihi okumalar üzerinden şekillendirmelerle aktarmaya çalıştım. Antik dönemlerde çoğu zaman karma yapısı ile kamusal kullanımı olan hamam sonrasında ikiz plan vb. planlamalar ile kadın ve erkek olarak ayrılıyordu. Ya da gün içerisinde kadın gece erkek kullanımı gibi gün içerisinde bir cinsiyet ayrımına gidiyor. Günümüzde turistik bir aktiviteye dönüşen hamam kullanımını sorgularken kimlerin hamamda sosyalleştiği, tanıştığı sorusu üzerinde durdum.
Hamamları örgütlenme, sosyalleşme ve arınma alanı olarak tanımladın. Peki LGBTİ+ kimliklerin bu örgütlenme, sosyalleşme ve arınma alanı olan hamamla ilişkisi nereye tekabül ediyor? Geçmişten günümüze nasıl bir ilişki görüyoruz?
Hamamın en büyük fonksiyonlarından biri insanların sosyalleşmesine zemin hazırlayan bölümlere sahip olması. Artık insanlar evlerindeki banyolarda yıkanma ihtiyacını karşılayıp hamamı çok kullanmıyorlar ya da hamamda yıkanma kültürü turistik bir deneyim aracına dönüştü. Özellikle Osmanlı döneminde kadınların en yoğun sosyalleştiği alanlar olarak bilinen hamamlar günümüzde LGBTİ+ bireylerin sosyalleşmek için kullandığı alanların başında geliyor. Avrupa’da da bu ıslak hacim mekanlarının karşılığı saunalar ve saunalar çoğu Avrupa şehrinde gey kültür üzerinden önemli buluşma mekânları. Kısaca çağlar boyu evrilen bu mekân her daim sosyalleşme kadar haz içinde önemli bir alan olmuş. Hamam serisindeki portre ve manzaraların çoğu şahitlik ettiğim, tanıştığım kişi ve anlar ile şekillendi.
Nasıl bir hazırlık süreci oldu, işlerin senden çıkıp bize ulaşana kadar olan süreç nasıl geçti?
Öncelikle bir sahne tasarım geleneği olarak derin okumalar ile başlıyorum serilerime. Ardından materyal yolculuğuna geçiyorum. Serginin genel hissi üzerine yoğunlaşıp çalışmalarımı tamamlıyorum. Bu sene seçildiğim San Francisco American Arts Incubator programı yeni medya sanat üretim teknikleri üzerine oldukça ilham vericiydi ve uzun yıllardır çalıştığım 3D teknikleri bir adım ileri götürmeme olanak sağladı. Sergideki teknik çizimlerimin çoğu tamamlanmıştı. Ardından artırılmış gerçekliğin hamamın kullanımına dair dönüşümlerin gizemini aktarmak için etkili bir anahtar deliği olabileceğini düşündüm. Çalışmalarım böylece görsellere Artivive isminde bir AR uygulaması ile bakarak izleyiciye bir takım hareketleri, gerçekleri, soyutlamaları gösterdi. İzleyiciyi bir takım cinsiyet kodlamaları ile yüzleştirmek tanışıklık için önemliydi diye düşünüyorum.
Çalışmaların genellikle kumaş materyaller üstüne baskı şeklinde; mozaik çerçeveler, göz ve beden tasvirleriyle karşımıza çıkıyor. Kumaş materyallerin üstündeki mozaik desenlerle çerçevelenmiş gözler ve bedenler bize ne anlatıyor?
Hamam materyaller ile fazla bağ kuran bir mimari yapı. Tarihine baktığımızda tuğla, mozaikler, mermer, fil gözleri, ahşap akla ilk gelenler. Ancak hamam sergisinde bol bol kumaş görüyoruz. Hamam benim için peştamal ve peştamalın ardındaki gizemdir. Bu yüzden çalışmalarımın çoğunu tekstil malzemeler ile endüstriyel bir baskı tekniği ile oluşturdum. Hamam’a girdiğimizde bizi kurutulan onlarca peştamal karşılar ve benim için kırmızı kare deseninin cinsiyetsizliğe dair de bir izi mevcut. Anahtarı saklı, kilitli kalan bir şeyler olduğunu göstermede bir sembol olarak kullanıyorum. Hamama girdiğimizde bizlere verilen anahtarlar bir şekilde kolumuzda, bileğimizde, ayak bileğimizde bir eklem parçaya dönüşüyor. Anahtar, anahtar deliği metaforları, gözlenme, gözetleme hissinin izleyiciye geçmesini istedim. Çünkü izleyici bir şekilde artırılmış gerçeklik uygulaması ile gözetleyene dönüşüyor. Mozaik çerçeveleri ise hem hamam dekorasyonuna bir referans, hem de dönemleri hakkında oldukça fazla bilgi veren piksel çalışmaları benim için. Pikseller ne kadar büyük ise mozaik o kadar düşük çözünürlüklüdür. Ne kadar küçük ise parçalar daha net bir mozaik görürüz ve beyin çizgileri daha kolay tamamlar. Dijital çalışmaların özünün de piksel olduğunu düşününce mozaik ile kurduğum teknik bağın kuvvetli olduğunu düşünüyorum. Peştamalın bir anahtar deliği olma mevzusu neden örtünüyoruz, örtünün ardında görünen bir ojeli eller, ayaklar bize cinsiyet üzerine ne kadar ipucu verebilir gibi sorular sormamı sağladı.
Sergi yerleştirmesinde çalışmaların dört farklı tema etrafında şekilleniyor. Soğukluk, sıcaklık, ılıklık ve cehennemlik. Bize bu temalardan ve işlerin bu temalarla ilişkilerinden bahsedebilir misin?
Hamamı yapı olarak incelediğimizde teknik olarak Roma dönemi ve Osmanlı hamam yapıları arasında bir bağ olduğunu görüyoruz. Osmanlı’da hamamın yapısal fonksiyonu çeşitli sıcaklık derecelerinin muhafazası ile şekilleniyor ve burada ismi “cehennemlik” olan bir ısıtma sistemi ile karşılaşıyoruz. Cehennem orta çağ Avrupası’nda hamamların korkulması, uzak durulması gereken yer olarak da karşımıza çıkıyor. Galeri mekanını ve kataloğu 4 kısma ayırarak çalışmaların belirli temalar ile izleyiciye aktarılmasını sağladık. Ilıklık ve soğukluk kısımları biraz daha portrelere, mitlere, izlere odaklanırken cehennemlik ve sıcaklık kısımları izleyiciyi biraz daha ilişki zemini ile buluşturuyor. Yine hamam okumalarında külhan bölümü ve külhanbeylerinin ritüelleri ten temasına dair ilginç bir bilgiydi.
Serginin aynı zamanda teknolojiyle beslenen bir tarafı da var. Artırılmış gerçeklik nedir ve bunu nasıl deneyimliyoruz?
Artırılmış gerçeklik birkaç yıla kadar hayatımızın büyük parçası haline gelecek bir iletişim mecrası. Büyük firmaların geliştirdiği yeni nesil araçlar ile çok yakında tüketim sektöründe oldukça kullanacağımız bir dil olacak. Öncesinde QR kodları bir link olarak kullanıp çeşitli yönlendirmelere ulaşabiliyorduk. Günümüzde imajı koda dönüştürüp onu video, animasyon, ses ile buluşturabiliyoruz. Hatta çeşitli gözlükler GPS verileri ile bizi direk soyut ortamın somut parçası haline getiriyor. Sergide ARTIVIVE isimli Vienna Business Agency destekli bir artırılmış gerçeklik programı üzerinden çalışmaların ikinci izi olan animasyonları deneyimliyoruz. Bu sene American Arts Incubator programında sık kullandığımız bu deneyim türü hamamın gizemine dair oluşturmak istediğim vurguda kavramım ile oldukça sağlam bir dil kurdu. Hatta bu röportaj görsellerini de okuyucular uygulamayı indirerek deneyimleyebilir. Sergi kataloğu da aynı zamanda ilk kez bir serginin tüm işlerinin deneyimlendiği bir kitapçığa dönüştü. Yeterli çalışmaları hazırlarsam katalog metinlerini de sesli olarak dinleyebileceğimiz bir çalışma hazırlayacağım.
Bir aydır İstanbul Galeri Bu Pavilion’da sergin sanatı takip eden kişilerle buluşuyor. Nasıl geri dönüşler aldın? Türkiye’de hamam gibi geleneksel bir mekânı pek de konuşulmayan bir yüzüyle ele alan bir sergi açmak senin için nasıl bir deneyim oldu?
Öncelikle hamam defalarca sosyalleşmeye hizmet verdi ve amacına ulaştı. Galeri Bu içerisindeki hamam organik bir bağ ile yayılarak izleyiciyi kendine çekti. LGBTİ+ varlığı için çok keyifli bir sohbet ve hamam deneyimi paylaşma alanı oldu. Kısacası tanışıklık ve görünürlük için önemliydi ve çok ziyaret edilen bir sergiye dönüştü. Günümüzde hamama dair bazı akademik yayınlar bile kuir mekanların varlığını ve belleğini işaret etmiyor. Gelecek için küçük bir not olarak kalsın istedim bu sergi. Vardık, varız ve sosyalleştik parklarda, barlarda, hamamlarda.
Etiketler: kültür sanat
