14/01/2019 | Yazar: Cem Öztürk
Hatırlatmakta yarar var, Küba’da devrimin getirdiği ekonomik ve sosyal hakların hiçbiri daha önce referanduma sunulmamıştı.
Hatırlatmakta yarar var, Küba’da devrimin getirdiği ekonomik ve sosyal hakların hiçbiri daha önce referanduma sunulmamıştı.
Küba, LGBTİ+ hakları da dahil olmak üzere insan hakları açısından çok daha gelişkin bir yeni anayasa hazırlamak için aylardır süren yoğun bir çalışma içinde. Anayasal reform süreci, ilgili komisyon tarafından hazırlanan anayasa taslağının geçtiğimiz Temmuz ayında meclisten geçmesiyle hız kazandı. Anayasa taslağı, diğer kazanımların yanında cinsiyet kimliği ve cinsel yönelim temelli ayrımcılığın yasaklanmasını öngörüyor ve evliliği, cinsiyet farkı gözetmeksizin “iki kişi arasındaki gönüllü birliktelik” şeklinde tanımlayarak Kübalı LGBTİ+’lar için evlilik eşitliğinin önünü açıyordu.
Ağustos ve Kasım ayları arasında halk müzakeresine sunulan taslak metin, Kübalılar tarafından mahalle, meslek, öğrenci ve sivil toplum örgütlerinde düzenlenen toplantılarla toplumun her kesimince maddesi maddesine etkin bir biçimde tartışıldı. Bu süreçte devlet başkanı Miguel Díaz-Canel başta olmak üzere birçok kanaat önderi evlilik eşitliğini desteklediğini açıkladı. Toplantılardan iletilen on binlerce önerinin anayasa komisyonu tarafından incelenmesinin ardından geçtiğimiz Aralık ayında yeni anayasa metni mecliste görüşülerek son haline kavuştu.
Halk müzakeresi sürecinde hakkında en çok öneri iletilen madde, evlilik eşitliğinin önünü açan anayasa taslağının 68. maddesi oldu. 88 bin 66 toplantıda (tüm toplantıların %66’sı) bahsi geçen Madde 68, 192 bin 408 görüş alarak tüm müzakerenin %24,5’ini oluşturdu. Bu görüşlerin 158 bin 376’sı (%82,3) olumsuz yöndeydi. Olumsuz görüşlerde adadaki Katolik kiliselerin gerici argümanları belirleyici oldu. Kiliseler halk müzakeresi sürecinde düzenledikleri toplantı ve yürüyüşlerle ve bastıkları bildiri ve posterlerle evlilik eşitliği karşıtı bir kampanya yürüttü.
Halkın büyük bölümünün evliliği düzenleyen anayasa maddesinin eski haliyle (“bir erkek ve bir kadın arasındaki gönüllü birliktelik” şeklinde) kalmasını talep etmesi neticesinde, taslak metnin 68. maddesi kaldırılarak içeriği son metnin 82. maddesine yedirildi. Bu maddede aile ve evliliğin tanımına dair yeni bir formülasyon sunulurken “iki kişi arasındaki gönüllü birliktelik” ifadesi kaldırıldı. Yapılan bu değişiklik, Kübalı LGBTİ+ toplumu içinde büyük tepki uyandırdı. Kübalı aktivistler, mutlak olarak tanınması gereken insan haklarının oylamaya sunulmasına karşı olduklarını bildirdiler.
Özellikle batı medyası, ayrımcılık yasağına dair maddelerin korunmasına ve gelen öneriler doğrultusunda onlarca başka maddede değişiklik yapılmasına karşın, Küba’nın “göz boyamak için evlilik eşitliğini tanıyormuş gibi gösterip sonradan bu maddeyi kaldırdığını” yazdı. Doğrusu, Küba meclisi daha işin başında evlilik eşitliğinin tanınmasını anayasanın kabulünü takiben oluşturulacak yeni Aile Yasası’na bırakmıştı. Anayasal reformun amaçlarından biri, 1976 anayasasının fiilen yasakladığı evlilik eşitliğini mümkün hale getirmekti.
Mevcut durumda, yeni anayasanın bu ihtimali ortadan kaldırdığını söylemek güç. Madde 82, eski maddenin özünü koruyarak hemcins çiftler arasındaki birliktelikler için ayrımcılık yasağını teyit ediyor. Dahası, yapılan değişiklikle Küba toplumu içindeki aile çeşitliliği ve fiili birliktelikler ile farklı aile konfigürasyonları yeni anayasa bünyesinde tanınıyor. Ayrıca, iptal edilen Madde 68’in aksine, Madde 82 evliliği üremeyle sınırlandırmayıp evliliğin farklı amaçlarını da hukuken kabul ediyor.
Peki, LGBTİ+ hakları yeni Küba anayasasının neresinde? Şubat ayının sonunda halk oylamasına sunulacak olan yeni anayasanın LGBTİ+ toplumu için öneme sahip maddelerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Madde 41: Küba devleti ilericilik, eşitlik ve ayrımcılık yasağı ilkeleri doğrultusunda kişinin devredilemez, sürekli, bölünemez, evrensel ve birbirine bağlı bir şekilde insan haklarından yararlanmasını ve bu hakları kullanmasını kabul ve temin eder. Bunun saygı ve güvencesi herkes için zorunludur.
Madde 42: Cinsiyet, toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği, yaş, etnik köken, ten rengi, dini inanç, engellilik, milli veya coğrafi köken veya insanlık onuruna aykırı bir ayrım ifade eden herhangi bir koşul veya kişisel duruma dayalı ayrımcılık yapılmaksızın bütün insanlar yasalar önünde eşittir ve yetkililerden aynı koruma ve muameleyi alır ve aynı hak, özgürlük ve fırsatlardan yararlanır. Herkes aynı kamusal alan ve hizmet kuruluşlarından yararlanma hakkına sahiptir. Benzer şekilde, herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın eşit işe eşit ücret alınır. Eşitlik ilkesinin ihlali kanunen yasaklanır ve cezalandırılır.
Madde 44: Devlet, vatandaşlarının eşitliğini güvence altına alacak koşulları yaratır. Kişileri en erken yaştan itibaren bu ilkeye göre eğitir. Devlet bu hakkı, sosyal içermeyi arttıracak ve durumu gerektiren kişilerin haklarını koruyacak kamu politikaları ve yasalar uygulayarak etkili hale getirir.
Madde 81: Herkes aile kurma hakkına sahiptir. Devlet, örgütlenme biçimleri ne olursa olsun, aileleri toplumun temel birimi olarak tanır ve korur ve amaçlarına ulaşmalarının tümüyle desteklenmesini sağlayacak koşulları yaratır. Aileler, duygusal nitelikteki hukuki veya fiili ilişkilerle kurulur ve üyelerinin eşit hak, görev ve fırsatlarına dayanır. Farklı aile türlerinin hukuki olarak korunması kanunla düzenlenir.
Madde 82: Evlilik, toplumsal ve yasal bir kurumdur. Ailelerin örgütlenme biçimlerinden biridir. Eşlerin özgür rızasına ve haklar, yükümlülükler ve hukuki ehliyet yönünden eşitliğine dayanır. Kanun, ailelerin kuruluş biçimini ve etkilerini tanzim eder. Ayrıca, hukuki ehliyete sahip istikrarlı ve benzersiz bir birlikteliğin aslında yasayla öngörülen koşul ve durumlar altında geçerli hak ve yükümlülükleri doğuran ortak bir yaşam projesi teşkil ettiğini kabul eder.
Geçici Hüküm 11: Yapılan halk müzakeresinin sonuçlarına cevaben Halk İktidarı Ulusal Meclisi, anayasanın yürürlüğe girmesinden itibaren iki yıl içinde, evliliğin kurulma biçimini içermesi gereken Aile Yasası taslağının halk müzakeresi ve halk oylaması sürecini başlatır.
Görüldüğü gibi, Madde 68’in kaldırılması kiliselerin gerici zaferi veya batı medyasının felaket çanları anlamına gelmiyor. Yeni anayasa evlilik eşitliğine kapı kapatmadığı gibi LGBTİ+’lara yönelik ayrımcılığı yasaklamaya devam ediyor. Ancak yine de çekince duyulması gereken noktalar mevcut. Bunlardan biri, yeni Aile Yasası’nın da referanduma sunulacağını bildiren Geçici Hüküm 11. Taslak metinde bu konuda gerekli yasal değişikliğin meclis tarafından bir yıl içerisinde yapılacağı bildiriliyor, ancak yeni bir referandumdan bahsedilmiyordu.
İki yıllık bu erteleme belirli stratejik amaçlar barındırırken, hem risk hem de şans anlamına gelen bir konjonktürü ortaya koyuyor. Küba bu yasanın toplumun geniş kesimlerinin desteğiyle yürürlüğe girmesini istiyor, ancak bunu mutlak olarak tanınması gereken insan haklarını oylamaya sunmak pahasına gerçekleştiriyor. Hatırlatmakta yarar var ki Küba’da devrimin getirdiği ekonomik ve sosyal hakların hiçbiri daha önce referanduma sunulmamıştı.
Bu süreçte başta CENESEX olmak üzere Kübalı aktivistlerin LGBTİ+ haklarının tanınması için mücadele vereceği ve toplumun geri kalanını dönüştürmeye ve ikna etmeye çalışacağı açık. Evlilik eşitliğinin yanı sıra, evlat edinme, koruyucu ebeveynlik ve taşıyıcı annelik gibi birçok başka hak yeni Aile Yasası’nın yapımı sürecinde tartışılacak. Benzer süreçler ayrımcılık yasağı doğrultusunda çıkarılacak yeni koruyucu yasa maddeleri için de yaşanacak. Üstlerine büyük sorumluluk düşen aktivistlerin asıl işi bu noktadan sonra başlıyor.
Yine de büyük umut var, çünkü meclisteki görüşmeler esnasında da belirtildiği gibi, şurası kesin ki yeniden düzenlenecek yasaların yürürlüğe girecek anayasanın eşitlik ve ayrımcılık yasağı ilkeleriyle çelişmesi mümkün değil. Ancak sürecin nasıl ilerleyeceğini, Küba’nın evlilik eşitliğini tanıyan ilk sosyalist ülke mi olacağını, yoksa başka bir formülasyonu mu benimseyeceğini hep birlikte göreceğiz.
O zamana kadar da Kübalıların çok tuttuğu o sloganı atmaya devam edeceğiz: Cuba sí, homofobia no! Cuba sí, transfobia no!
İlgili haber:
Yeni Küba Anayasası evlilik eşitliğinin önünü açıyor
Etiketler: yaşam, dünyadan
